Κοιλάδα Πεταλουδών Ρόδος

Όλοι μας κατοικούμε σε έναν δήμο που πείρε το όνομα του από την περίφημη Κοιλάδα των Πεταλουδών. Μια κοιλάδα όπου τους καλοκαιρινούς μήνες προσελκίζει χιλιάδες επισκεπτές από όλο τον πλανήτη για να θαυμάσει την υπέροχη πυκνοφυτεμένο φαράγγι και τα εκάτομμύρια των Πεταλουδών που φιλοξενούνται εκεί.

Η κοιλάδα των Πεταλουδών βρίσκεται στην περιοχή Πάνω Καλαμώνας Ρόδου, εντός των ορίων του Δήμου Πεταλουδών, 6 χιλιόμετρα από το δημοτικό διαμέρισμα Θεολόγου. Το μήκος του φαραγγιού φτάνει τα 1000 μέτρα και το πλάτος του τα 80 με 100 μέτρα, συνολικής έκτασης 600 στρεμμάτων.
Σύμφωνα με μαρτυρίες παλαιότερων η κοιλάδα ονομαζόταν Πελεκάνος αργότερα όμως, προφανώς λόγω της παρουσίας των πεταλουδών, ονομάστηκε κοιλάδα των Πεταλουδών.

Το 1928 μία ιταλική εταιρία εγακαταστάθηκε στον οικισμό Καλαμώνας, η εταιρία αυτή αξιοποίησε την κοιλάδα και συνέχισε τα έργα για 10 χρόνια. Εκείνη την εποχή (1928) έγεινε και ο εντοπισμός της Πεταλούδας από τον Ιταλό καθηγητή Alessandro Chigi.

Οι Ιταλοί παρέμειναν στην κοιλάδα μέχρι την άφιξη των άγγλων στο νησί. Μεταπολεμικά την κοιλάδα παρέλαβαν αρχικά η Δημοσία Επιχείρηση Δωδεκανήσου, αργότερα ο Ελλληνικός Οργανισμός Τουρισμού και τέλος το 1991 η Κοινότητα Θεολόγου, νυν δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Πεταλουδών.

Οι πεταλούδες άρχισαν να γίνονται γνωστές στον κόσμο το 1957. Από τότε την κοιλάδα των Πεταλουδών την επισκέπτονται ολοένα και περισσότεροι τουρίστες.
Η εξάπλωση την πεταλούδας ανά την υφήλιο είναι πάρα πολύ μεγάλη. Απαντάται σε όλη την Ευρώπη (εκτός απότ τις πιο ψυχρές βόρειες περιοχές), στη δυτική Ασία, στην Αφρική και σε άλλες χώρες της Μεσογείου.
Στην Ελλάδα η πεταλούδα αυτή έχει πολύχρονη παρουσία και απαντάται σε πολλά μέρη. όμως ο μεγαλύτερος πληθυσμός απαντάται στο νησί της Ρόδου, όπου ο σημαντικότερος τόπος συγκέντρωσής είναι η κοιλάδα των Πεταλουδών. Έτσι η Ρόδος είναι ο πρώτος βιότοπος από απόψεως πληθυσμού. Ο δεύτερος βιότοπος είναι το νησί της Πάρου και ο τρίτος στην Βοιωτία.
Όλες οι Πεταλούδες που μαζεύονται στην κοιλάδα ανήκουν σε ένα και μόνο είδος και όχι σε πολλά είδη. Οι πεταλούδες παραμένουν ακίνητες κατά την διάρκεια της ημέρας πάνω σε βράχους, σε κορμούς και φυλλωσιές. Οι μετακινήσεις τους πραγματοποιούνται κατά την διάρκεια της νύχτας. Και γι αυτό πολύ επισκέπτες που δεν γνωρίζουν την συμπεριφορά της Πεταλούδας πηγαίνουν με την ιδέα ότι θα δούν πεταλούδες να πετούν και η απογοήτευση τους είναι εμφανής μόλις διαπιστώσουν ότι οι πεταλούδες που απαντώνται κατά μήκος και πλάτος της κοιλάδας παραμένουν ακίνητες στην θέση τους.
Η συστηματική κατάταξη της πεταλούδας είναι: ανήκει στην υπεροικογένεια των Νυχτοπεταλούδων καιη λατινική της ονομασία είναι Panaxia quadripunctaria (Poda, το οποίο σημαίνει όμορφη τετραγωνόστικτη.

Οι πρώτες πεαλούδες εμφανίζονται στην κοιλάδα από τις αρχές έως τα μέσα Ιουνίου, ανάλογα τους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επικρατούν στους τόπους διατροφής - διαχείμασης - νύμφωσης εκείνη την εποχή. Οι πεταλούδες παραμένουν στην κοιλάδα όλο το καλοκαίρι και μεταναστεύουν μαζικά στα τέλη Σεπτεμβρίου για τους τόπους ωοτοκίας και διαχείμασης. Οι πρώτες συζευξεις των πεταλουδών αρχίζουν στις αρχές Σεπτεμβρίου και μέχρι τα τέλη του ίδιου μήνα έχουν ολοκληρωθεί. Η θυλυκή πεταλούδα μετά την σύζευξη γεννά τα αυγά της στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και πεθαίνει αμέσως μετά, ενώ οι αρσενικές αμέσως μετά την σύζευξη.
Εμφανίζει μία γενεά το χρόνο, Διαχειμάζει ως προνύμφη. Ο βιολογικός της κύκλος είναι Αυγό, προνύμφη (κάμπια), πλαγγόνα, ακμαίο (πεταλούδα).
Η πεταλούδα έχει μήκος σώματος 1,8 έως 2,3 εκατοστά και άνοιγμα φτερών 5,5 έως 6 εκατοστά. Σε στάση ηρεμίας φαίνεται σαν ισόπλευρο τρίγωνο που ορίζουν τα μπροστινά φτερά, τα οποία είναι σφικτά κολλημένα στο σώμα. Την κορυφή του τρίγωνου ορίζει η κεφάλη και τη βάση οι πλευρές των δύο μπροστινών φτερών. Τα μπροστινά φτερά έχουν χρώμα μαύρο - καφέ διακοπτόμενο από λευκοκίτρινες ραβδώσεις, ενώ τα πίσω έχουν κόκκινο χρώμα με τέσσερα μαύρα στίγματα.

Τρέφεται με νέκταρ και νερό, παρόλα αυτά λίγες πεταλούδες και μόνο κατά τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο τρέφονται με νέκταρ. Οι περισσότερες πεταλούδες περνούν όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού πίνοντας μόνο νερό. Οι ενεργιακές ανάγκες τους καλύπτονται από το λιπώδες στρώμα που έχει σχηματιστεί κατά το στάδιο της προνύμφης (κάμπια).

Η μεταναστευτική δραστηριότητα των πεταλουδών οφείλεται στις κλιματολογικες΄συνθήκες που επικρατούν το καλοκαίρι στις διάφορες περιοχές του νησιού. Χρειάζονται απαραίτητα νερό και υψηλή σχετική υγρασία για να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Για το λόγο αυτό μετακινούνται προς τις περιοχές που έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά.
Οι πεταλούδες κατά την διάρκεια της ημέρας προτιμούν την επιφάνεια του εδάφους ή μικρό ύψος από αυτή, ενώ κατά την διάρκεια της νύχτας ανεβαίνουν ψηλότερα για να αποφύγουν τις χαμηλές θερμοκρασίες που σημειώνονται στην επιφάνεια του εδαφούς. Ο κύκλος αυτός συνεχίζεται ώστε να βρίσκονται πάντα σε ιδανικές θερμοκρασίες (21-23 βαθμούς).
Αρχικοί βιότοποι της πταλούδας (περιοχές όπου περνάει τα 3 από τα 4 μορφολογικά στάδια της, εκτός το τέλειο έντομο) είναι ο πάνω Καλαμώνας, Μονή Καλόπετρας, Ψίθνος, Θεολόγος, Κρεμαστή, Τρείς, Κρητικά, Ροδίνι, Αρχίπολη, Διμυλιά, Ελεούσα, Κολύμπια, Επτά Πηγές, Μονή Συλλά, Σάλακος, Κάμειρος, Μανδρικό, Νάνοι, Γλυφάδα, Μεσαναγρός, Λαχανιά.
Δυτεροβιότοποι δηλαδή περιοχές όπου συναντάμε την πεταλούδα είναι η κοιλάδα των πεταλουδών και η Σάλακος.

Η κύρια βλάστηση του βιότοπου είναι πλατάνια, φυλλέρυα, λικιδάμβαρη η ανατολική, στύραξ ο φαρμακευτικός, κέρκις, πιστάκια, άρβουτος, κερατόνια, μύτρος η κοινή, δάφνη η γνιδιοειδής, απάρτο το βρουλόμορφο, δρυς η αουχέρειος, δρυς ο κοκκοφόρος, άρβουτος η αδράχνη, αγριελιά, κίστος ο μικροανθής, ερείκη η δενδρώδεις, κολυκόμη η λαχνώδης, γενίστα η ακανθόκλαδη, κορυδόθυμος ο κεφαλιόμορφος, σατουρέγια η θύμβρα, σάλβια η θαμνώδης και νήριο το ολέανδρο.

Οι πληροφορίες προέρχονται από μελέτες που έγειναν από την κοινότητα Θεολόγου, αλλά και από τον Δήμο Πεταλουδών.

Παναής Μιχάλης 

Γεωπόνος Τ.Ε.